Նույա յու

«Նույա-յու: Անտեսանելի մոլորակ: Այն ձգում էր մեզ անբացատրելի ձգողանակությամբ, որ չէր ենթարկվում ֆիզիկայի մեզ հայտնի ոչ մի օրենքի: Նավի հոգեբանը զուր հոգեֆիզիոլոգիական գործընթացներով էր մեկնաբանում Նույա-յուի ձգողականությունը: Մենք՝ հասարակ նավաստիներս, գիտեինք, որ այնտեղ է մեզ ձգում Տիեզերքի ոգին: Բավական է մի անգամ դուրս գաս սեփական արեգակնային համակարգից միջաստղային տարածություն, երբ մարմինդ գերլուսային արագության ներքո դառնում է ալիք, ու մի պահ դու դադարում ես քո նյութական գոյի կրողը լինել, ու վե՜րջ, դու հաղորդակից ես Տիեզերքի ոգուն: Այդուհետ դու դառնում ես տիրակալը տիեզերքի և ստրուկը: Նրանք, ովքեր գերադասում են անվտանգ երթևեկությունը տիեզերանավով՝ սառած, սատկած, նրանց հասու չէ անհայտը… Իսկ մենք՝ հասարակ նավաստիներս, մենք, որ առաջիններից եղանք, ովքեր հիպերտարածությունում կանգնեցրին կառամատույցներ ու վառեցին փարոսներ, մենք ճանաչեցինք Նույա-յուի կարոտը»:

- Էլի նույն ցնդաբանությունն ես կարդո՞ւմ:

- Այս գիրքը ձգողականություն ունի, Անս:

- Նույա-յուի ձգողականությո՞ւնը, մի ծիծաղեցրու, գիտությունն ապացուցել է, որ ոչ մի Նույա-յու էլ գոյություն չունի: Այդ ամենը հիմարություն է, երբ մարդու մարմինը դառնում է ճառագայթ ու ապա նորից որոշակի տարածական կետում վերամարմնավորվում, տեղի են ունենում ֆիզիոլոգիական փոփոխություններ ու մարդ արդեն այն չէ, ինչ եղել էր նախքան ճառագայթ դառնալը: Մարդու ուղեղն ու հիշողությունները վերանյութականացման գործընթացում խեղաթյուրվում են, ուղղակի չեն կարող մնալ նույնը ոչ ֆիլոգենեզը, ոչ օրտոգենեզը, արդյունքում մարդ խելագարվում է: Բոլոր տիեզերական նավաստիները խելագարներ են եղել, Օմի: Բոլորը:

- Իսկ ի՞նչ, եթե մենք ենք իրականում խելագար, իսկ նրանք ճանաչում են աշխարհներ, որ ավելին են, քան մեր ճանաչած աշխարհը, իսկ ի՞նչ, եթե նրանք իրականում հաղորդակից են Տիեզերքի ոգուն ու Նույա-յուն գոյություն ունի: Անս, պատկերացրու, որ մենք կարող ենք մի պահ հանդիպել նրանց, ում սիրել ենք, բայց ովքեր արդեն չկան, պատկերացրու մի պահ մենք կարող են ասել սիրելի մարդկանց այն ամենը, ինչ չենք հասցրել ասել, պատկերացրու, եթե մենք կարողանանք գտնել մոլորակն, ուր հատվում են բոլոր ինը տիեզերքները և կարողանանք նորից մեր գիրկն առնել սիրելիներին:

- Օմի, մի կողմ նետիր գիրքը, դու ոչ մի գնով, այլևս երբեք չես վերադարձնի մեր ծնողներին, չես վերադարձնի Ալուկային, երբե՜ք:

Օմիի լացը տարօրինակ է. սկզբում մի խոշոր կաթիլ էր պոկվում աջ աչքից, ապա երկրորդը, երրորդը, հետո միայն սկսում էին արտասուքներ թափվել նաև ձախ աչքից, ու այդ ժամանակ մշուշված հայացքով նա միայն արցունքներ էր թափում, լուռ թափում էր արցունքները, լալիս առանց աղավաղված դիմախաղի, լալիս լուռ ու երկար: Եղբայրը սովորել էր նրա ամենօրյա լացի արարողակարգին, նա ուղղակի լուռ մոտեցավ Օմիին, վերցրեց գիրքն ու ճառագայթով այն մոխրացրեց: Գրկեց քրոջ ուսերն ու կողք կողքի լռեցին:

- Ես վաղը նոր սկավառակ կպատվիրեմ, - արցուքների միջից նետեց Օմին:

- Ես վաղը ևս մեկ սկավառակ կվառեմ, ուրեմն, ինչպես երեկ, ինչպես դրա նախորդ օրը, ինչպես միշտ, - դաժան անտարբերությամբ ասաց Անսն ու դուրս եկավ:

Ամբողջ գիշեր Անսն աննպատակ պտույտներ էր կատարում մոլորակից դուրս, վտանգավոր երկնաքարերով ծածկված տեղանքում, ուր աստղանավ վարել համարձակվում են միայն լավագույն օդաչուներն ու խելառները: Ամբողջ թռիչքի ընթացքում Անսի աչքերից ցայտում էր լացը, վերադարձի պահին նա արդեն սովորական Անսն էր՝ դաժան, սառը, հաստատակամ:

…

- Անս, ո՞ր գրողի ծոցն ես ուղարկել սկավառակս, - Օմիի ձայնը թնդում էր ողջ հարկում:

- Նույա-յու:

- Այսի՞նքն:

- Այսինքն սկավառակդ մատնված է չգոյության ու դու այլևս չես կարողանա այն պատվիրել, ես արգելափակել եմ քո մուծումներ կատարելու հնարավորությունը: Մինչև չափահասություն ստիպված ես հրաժեշտ տալ ցնդաբանությանդ, քանի դեռ ես եմ քո խնամակալն, այլևս ոչ մի Նույա-յու, - մի շնչով վրա բերեց Անսը, շրխկացրեց դուռն ու դուրս եկավ:

Հետո պատմում էին, որ Անսի վթարը ցնցող տեսարան էր. ապիկար աստղանավորդը իր տասնյակ հազարավոր ուղևորներ ունեցող տիեզերանավը ուղիղ վիթխարի երկնաքարի վրա էր տարել, վերջին պահին լուսե նետի պես Անսի նավը մխրճվել էր մարդատարի ու երկնաքար միջև ու բզիկ բզիկ արել երկնաքարը: Անսի նավն ու երկնաքարը ոչնչացել էին, մարդատարը ևս վնասվել էր, բայց հազարավոր կյանքեր փրկվել էին՝ որպես փրկագին ունենալով Անսի կյանքը:

- Անս, ես կգամ Նույա-յու, մենք անպայման կհանդիպենք, Ա՜նս, - արցուքների միջից շշնջաց Օմին:

Այդուհետ Օմին պետության խմամակալության ներքո էր: Նրա եղբայրը հերոս էր. նա կարող էր ունենալ գրեթե ամեն ինչ ու կարող էր կարդալ Նույա-յուի մասին որքան ցանկանար: Ամեն երեկո նա ոչնչացնում էր սկավառակը և լուռ արտասվում: Ամեն առավոտ նա պատվիրում էր նորը:

ԱՎԱԶԵ ԺԱՄԱՑՈՒՅՑԸ

Կանացի մարմնի կորությամբ սեթևեթ,
Ապակե անոթում բանտված ավազով
Նրա ժամանակն էր՝ դար ու ակնթարթ…
…Իր նոր օրը նա սկսում էր նամազով:

Իր կեսօրը նա անցկացրեց շուկայում,
Ուր խիղճը փոխանակում են գույքի հետ,
Ուր դեռ շղթայված տիրակալներ կային,
Ու նաև կային շղթայազերծ ստրուկներ:

Ինչպես զուգահեռ աշխարհները կապող
Տառապանքի երկու իրար հպված ձագար
Նրա ժամանակն է՝ ապակի ու հող…
… Նա ուշ երեկոյան պիտի մահանար:

Կեսօրից հետո նարգիլե էր ծխում,
Աղոթում էր լոկ իրեն հայտնի կուռքին:
Երբ սատանային դու հոգի ես ծախում,
Անիմաստ է ապավինել աղոթքին:

Ինչպես մենակ կանգնած մի ստվեր կեսօրին՝
Հլու աշխարհի շուրջպարին հարատև
Նրա ժամանակն է՝ չարը և բարին…
…Նա այնպես է ժպտում, ասես, նա գիտեր:

Իմ սենյակի տանիքը ծակ է…
Ես դիտավորյալ փշրեցի առաստաղն ու սպասեցի,
Որ ձմեռվա սառույցը ներս թափանցի առաստաղից
Մինչ ոսկորներս,
Որ հասկանամ ես թշվառությունը մարդկային,
Որ հասկանամ ցավերն անտանիք որբերի,
Որ հասկանամ…
Ցրտի փոխարեն իմ տանիքի բացվածքից
Աստղերը ներս լցվեցին,
Թափանցեցին մինչև ոգիս
Ու ես հասկացա երջանկությունը:
Երևակայությունս ինձ տարավ այնտեղ,
Ուր նյութը արդեն գահընկեց էր արված,
Ուր անտանիք որբերը երանելի էին դարձել…
Հետո ես ետ եկա աշխարհ,
Ուր սենյակիս տանիքը ծակ էր,
Սենյակս լուռ էր ու մռայլ,
Իսկ շուրջս ապերախտ տառապանք էր…
Իմ ծակ տանիքից ներս էր թափանցել
 Ցուրտը ձմեռվա…

Կեղծում էի ինձ,

Այնքան հմտորեն,

Ասես, իմ բոլոր դիմակներից դեն

Կեղծիք ունեի դեմքի փոխարեն,

Կեղծում էի ինձ

Տարերայորեն:

Երբ լացն էր անզուսպ կոպերս թակում,

Ծիծաղում էի խելագարի պես,

Վար էի ընկնում մի լացով նկուն, 

Որ դու իմ խինդը, խավար, չտեսնես,

Մենակ էի ես:

Խաբում էի ինձ,

Այնքան անճարակ,

Ասես, ոչ մի սուտ կյանքում չեմ ասել,

Ներսումս մի թեժ, անիրավ կրակ,

Դարձրել էր միտքս մահվան կարուսել,

Զուր էր թե հուսալ, թե տարակուսել:

Բայց հետո գտա

Կեղծիքներից դեն,

Գտա իմ կյանքի կորած լույսերը,

Երբ սպասում էր ինձ միմիայն գեհեն,

Եդեմի այգի տվեց ինձ սերը:

Պատյան եմ դնում ցավի սուսերը…

ԱՆՔՆՈՒԹՅՈՒՆ

Կեսգիշեր, պաղ մշուշ, շշուկներ,

Արթնանում է մռայլ մի մորմոք,

Ու գիշերն ինչպես չար մարդակեր,

Հոշոտում է հոգիդ անամոք:

Հին մտքեր, հին մեղքեր, հնություն,

Սև բորբոսն է քաղաքը քանդում,

Թափառում է փոշոտ փողոցում

Մի քամի անանուն ու անտուն:

ՈՒ վայում է քանդված մայթերին

Մի քամի, հին քամի իմաստուն,

Ու ցրում աստղային եթերում,

Սառցամած մառախուղը տրտում:

Ու սպասում, ու ստվերներ, լուսաբաց,

Արեգակն է գիշերը ջնջում,

Զարմացած ու նաև զարհուրած՝

Ամոքում ես փնջում ու ննջում:

Ես մի ամբողջ հավերժություն վերապրեցի վայրկյանը.
Ոչնչացումն էության եկավ դիմակով գիշերի,
Ապավինեցի ամենին, ինչ կեղծ էր, նյութական էր
Ու անտեսեցի մոլեգին ճիչն իմ մեռնող հուշերի:

Ես վերապրածս փոշիացրեցի հանուն ոչինչի.
Մի մեծ ոչինչ կար՝ թվում էր ամենն, ինչ որ ես ունեմ,
Ու հոգեվարքում դեռ արձագանքող իմ վերջին ճիչի
Խավարեց մռայլ ու մեռավ մի պահ իմ աշխարհն ամեն:

Վերածնունդս հրաշք չէր, բնավ, ես կյանք ունեի,
Մի կյանք դեռ չապրած, կյանք չվայելած ու չտառապած,
Բայց իմ մեջ ապրեց ու երկար ապրեց ոչինչն ամայի,
Ու այն դեռ երկար կլանեց կյանքում սիրո ամեն կայծ:

Հողաթափերս բացօթյա գիշերից հետո սառն են,
Վիրավորված են,
Առաջվա պես ինձ արդեն չեն ծառայում:
Չկա հավատարմությունն ու ջերմ գուրգուրանքը
Հոգնած ոտքերին,
Ավելի հաճախ են այժմ սայթաքում:
Անսովոր անշուք են հողաթափերս՝ ցրտից կուչ եկած,
Խղճում եմ նրանց,
Ու հերթական անգամ դեն չեմ նետում…

Ատելությունը գրեցին մեծատառով,

Իսկ մարդասերներին հայտարարեցին ազգի թշնամի,

Ստեղծեցին երկեր՝ չար ու անբարո,

Սանձարձակությանն ազատության դիմակ հագցրին:

Երազելը համարեցին թուլություն,

Իսկ հայհոյանքն ու կռմփամարտը զորության նշան,

Սպանեցին վերջին խոյանքը հոգու

Ու հորջորջեցին, թե թռիչք ունեն, թե հավերժացան:

Կախ ընկան ժամանակի բեղերից ու ետ պտտեցին

Մինչև որ ժամանակն իրեն թափ տվեց,

Ազատ անկումը մի պահ ազատություն կոչեցին,

Դահիճները մնացին առանց դիմակ ու կացին:

Ու մժեղներն ընկան…

… ու մժեղներն այդուհետ ապրում են ճահճում:

ՄԱԿԵՐԵՍ

“Imagination is more important than knowledge. For knowledge is limited to all we now know and understand, while imagination embraces the entire world, and all there ever will be to know and understand.

Ալբերտ Էյնշտեյն 

Եռաչափ տարածությու՞ն… զվարճալի է: իմ բացահայտած նորանոր չափումներն ինձ համար անհաշվելի մեծություն էին, ու ոչ թե նրա համար, որ ես դեռ չգիտեի դրանք անվանող թիվը կամ ի զորու չէի իմ գտած հերթական մեկը նախորդներին գումարել, այլ՝ իմ գտած չափումները հարափոխ էին: Եռաչափ տարածության նորմալ մարինների կողքին ես պարանորմալ սուբստանցիա էի, չկար ինձ համար նախատեսված տարածաժամանակային կետը՝ իմ ՏԵՂԸ: Ու քանի որ տեղս չէի գտնում, սկսեցի ձևափոխվել, խմորվել…

Հետո եկավ մի պահ, որ իմ աշխարհընկալումը հանկարծ դուրս եկավ ցանկացած չափումից, ապա տեղավորվեց մի հարթության մեջ ու, առօրեական լեզվով ասած, դարձավ տափակ: Աշխարհը թվաց իրական հեքիաթ իր տափակության մեջ, մակերեսային աշխարհընկալումը միանգամից ազատեց ավելորդ խոհերից, չարչրկված չափումներից ու փիլիսոփայություններից: Տափակությանս մեջ ես գտա մի միակ չափում՝ Հարթություն:

Ուղեղիցս զատ զգացմունքներս էլ սկսեցին տափակել ու տարածվել այդ հարթությամբ: Երբեմն ինչ-որ նավթոտ շերտ էր տարածվում հարթությանս վրա, արևի լույսի տակ այն թվում էր խայտաբղետ գունային գամմա՝ ասելիքով ու գեղեցկության պատրանքով: Բայց նա, ով ավելին ուներ, քան պարզապես եռաչափությունն էր, կհասկանար, որ այդ շերտն իրականում թունավորում է ինձ:

Հարթությունս մի սքանչելի հատկանիշ ուներ, որ ոչ միանգամից էի հայտնաբերել՝ ճկուն էր: Այն կարող էր ոլոր մոլոր անցնել այլ հարթությունների մեջ, կարող էր ցանկացած հարթության կողքին իր տեղը գտնել ու իրեն լավ զգալ, կարող էր անգամ տարածական մարմինների շարքում որպես մի աբստրակտ պատկեր ծավալի պատրանքով խցկվել ու սիրվել՝ իր նավթոտ մակերեսով ու իր մակերեսային <ես>-ով:
Հարթությունս սկսել էր ուրիշ հարթությունների ակտիվ հետաքրքրության առարկա դառնալ: Նրանք տարածվում էին իմ հարթությանը զուգահեռ, շարժվում իմ վեկտորին զուգահեռ, ապրում իմ կյանքին զուգահեռ ու չէին հասկանում, որ մեր հարթությունները երբեք չեն խաչվի այդ զուգահեռումներում՝ ես յուրովի տափակ էի, իրենք՝ պարզապես տապակ: Որոշ ալիքվող հարթություններ ճկվելու խղճուկ փորձեր էին անում, որ հարթությանս մոտ տեղ զբաղեցնեն, բայց իմ տափակությունն այլ ուղղությամբ էր ճկվում: Տարածական մարմիններն արդեն բացահայտել էին տափակությունն ու խուսափում էին իմ ճկուն հարթությունից: Նրանք սարսափի էին մատնվում իմ հարթությունից, ենթագիտակցական մակարդակով զգալով, որ այն մի ժամանակ իրենց չափումներից դուրս չափումեր է ճանաչել: Բոլոր առումներով, ես արդեն մերժված էի եռաչափ տարածության մարմինների կողմից: Նրանք ինձ մենակ թողեցին…
Հարթություններին ինքս մենակ թողեցի՝ ցավով հասկանալով, որ իմ ճկունությունն ինձ է դարձնում նրանց համար հետաքրքիր, բայց ոչ՝ հակառակը: Այն ճկունությունը, որ մի ժամանակ ինձ օգնում էր ճկվել ու մոտենալ ցանկացածի՝ անկախ այն կլիներ տարածական մարմին, թե հարթություն, այժմ ինձ օգնում էր ճկվել դեպի ազատ տարածություն, ուր մարմիններ չկային:
Ես աշխարհի բոլոր հարթություններից ամենամիայնակն էի:
Մենակությունն ինձ ստիպեց, որ փորձեմ վերագտնել ծավալը: Իմ խեղճ հարթությանը տրված չէր եռաչափ լինել, իմ ճկուն հարթությունը գալարումներում ցանկանում էր ստանալ տարածական պատկեր, ու հերթական անգամ հոգնած փռվում էր իր ողջ մակերեսով՝ ինքն իրենից հաղթված, հևասպառ, հուսահատ …
Իմ նորանոր չափումներում դեգերելով՝ ես մնում էի անտեսանելի եռաչափ տարածականների համար, տառապում էի, բայց չէի կարողանում հասնել նրանց, հասկացվել նրանց կողմից, համարվել մերոնքական նրանցականների մեջ: Ուժասպառ կրկին տարածվում էի մակերեսով ու կրկին տափակում, որ հանկարծ չվերացարկվեմ մի լրիվ ուրիշ իրականություն, որը խելագարություն էր վերանագրվում թե հարթությունների, թե եռաչափ տարածականների համար:
Ինձ տրորված էի զգում ու դա ցավեցնում էր: Իմ ներսում ծնվեց նյութականացված հոգևոր ցավը, ուղեղիս բջիջները սղոցվեցին մի հուսահատ աղաղակով ու այն պահին, երբ ուղեղս կարող էր ժայթքել բաց տիեզերքում սեփական ճնշումից պայթող մարմնի պես, ես հասա մի սահմանի, որ հարկավոր էր թաքցնել թե ինքս ինձանից, թե մնացած ամբողջ աշխարհից… Ես մի ակնթարթ միայն հասա անթույլտրելիին: Առաջին ռեկցիաս իմ ողջ հարթությամբ այդ ամենը սահմանազատելն էր եռաչափ աշխարհից: Ես դարձա մի թաղանթ աշխարհների միջև, մի յուրօրինակ կամուրջ, որով անցնելն անհնար էր: Ու այնտեղ ես հայտնաբերեցի այն, ինչ՝ ինձ հարկավոր էր: Ես գտա այն արտատարածական, վերժամանակյա արտահայտումը, որում նյութականացվեցի՝ ընդունելի թե հարթության, թե տարածության համար: Ես գտա իմ տեղը: Ես այն կոչեցի Մակերես: Տարածական մարմինները, հասնելով մակերեսիս, զգում էին, որ այն ծավալ է թաքցնում, սկսել էին ինձ հանդուրժել, հարթությունները մի պահ անակնկալի եկան՝ ինձ բախվելով ու տեսնելով, որ ճկվելու փոխարեն դիմակայում եմ, բայց իրենք էլ ինչ-որ կերպ համակերպվեցին իմ գոյության հետ:
Այդուհետ ինձ տրորելը վտանգավոր է դարձել, չես իմանա, թե ոտքդ, մակերեսիս դնելով, հարթության կհանդիպես, թե կսուզվես մի խորություն, որի դեմ Մարինյան իջվածքը ոչինչ է: Չէ որ ամեն բան աշխարհում, ի վերջո, հարաբերական է…

Ալ. Էյնշտեյնի հիշատակին

Հ.Գ. Էյնշտեյնն ինձ համար ֆիզիկայում Նյուտոնից հետո նույնն էր, ինչ գրականության մեջ մոդեռնիզմը ռեալիզմից հետո: Նրա տեսությունն ինձ տվեց մի ամբողջ տիեզերք՝ լի բացահայտումներով ու չարչրկված սահմաններից ազատ: Բայց հատկապես այս գործը ծնվեց ոչ թե նրա տեսության հիման վրա, այլ նրա կենսագրության որոշ դրվագների մասին տեղեկանալուց հետո:  Այն նվիրվում է Ալբերտ Էյնշտեյն մարդուն, ոչ՝ գիտնականին:

Անկեղծ.../ Frank...

Ցանկացավ անկեղծանալ ինքն իր հետ…

Ես բարի եմ…

Ես խիզախ եմ…

Ես խենթ եմ…

Մտքերը մրրկվեցին, բայց բոլոր մտքերից միայն մեկը ստացվեց անկեղծ՝ ես կեղծ եմ…

***

He wished to be frank with himself…

I’m kind…

I’m brave…

I’m crazy…

The thoughts stormed, but only one of them came to be frank: ‘I’m dissembler’…

ՎՏԱՆԳ/ DANGER

Ամեն անգամ իր փոքրիկ դստերը կախարդական շուկա ուղարկելիս՝ կախարդուհին հանձնարարում է. ՙԵրբեք չխոսես անծանոթների հետ՚:

       -  Ինչու՞, - մի օր հարցրեց երեխան:

      -   Որովհետև դա վտանգավոր է... նրանց համար,- պատասխանեց կախարդուհին:

Any time the charmer sends her little daughter to the magic market she orderes ‘Never speak with the strangers’.

‘Why?’ the child asked one day.

‘Because that’s dangerous... for them’ was the answer.