Իմ սենյակի տանիքը ծակ է…
Ես դիտավորյալ փշրեցի առաստաղն ու սպասեցի,
Որ ձմեռվա սառույցը ներս թափանցի առաստաղից
Մինչ ոսկորներս,
Որ հասկանամ ես թշվառությունը մարդկային,
Որ հասկանամ ցավերն անտանիք որբերի,
Որ հասկանամ…
Ցրտի փոխարեն իմ տանիքի բացվածքից
Աստղերը ներս լցվեցին,
Թափանցեցին մինչև ոգիս
Ու ես հասկացա երջանկությունը:
Երևակայությունս ինձ տարավ այնտեղ,
Ուր նյութը արդեն գահընկեց էր արված,
Ուր անտանիք որբերը երանելի էին դարձել…
Հետո ես ետ եկա աշխարհ,
Ուր սենյակիս տանիքը ծակ էր,
Սենյակս լուռ էր ու մռայլ,
Իսկ շուրջս ապերախտ տառապանք էր…
Իմ ծակ տանիքից ներս էր թափանցել
 Ցուրտը ձմեռվա…

Կեղծում էի ինձ,

Այնքան հմտորեն,

Ասես, իմ բոլոր դիմակներից դեն

Կեղծիք ունեի դեմքի փոխարեն,

Կեղծում էի ինձ

Տարերայորեն:

Երբ լացն էր անզուսպ կոպերս թակում,

Ծիծաղում էի խելագարի պես,

Վար էի ընկնում մի լացով նկուն, 

Որ դու իմ խինդը, խավար, չտեսնես,

Մենակ էի ես:

Խաբում էի ինձ,

Այնքան անճարակ,

Ասես, ոչ մի սուտ կյանքում չեմ ասել,

Ներսումս մի թեժ, անիրավ կրակ,

Դարձրել էր միտքս մահվան կարուսել,

Զուր էր թե հուսալ, թե տարակուսել:

Բայց հետո գտա

Կեղծիքներից դեն,

Գտա իմ կյանքի կորած լույսերը,

Երբ սպասում էր ինձ միմիայն գեհեն,

Եդեմի այգի տվեց ինձ սերը:

Պատյան եմ դնում ցավի սուսերը…

ԱՆՔՆՈՒԹՅՈՒՆ

Կեսգիշեր, պաղ մշուշ, շշուկներ,

Արթնանում է մռայլ մի մորմոք,

Ու գիշերն ինչպես չար մարդակեր,

Հոշոտում է հոգիդ անամոք:

Հին մտքեր, հին մեղքեր, հնություն,

Սև բորբոսն է քաղաքը քանդում,

Թափառում է փոշոտ փողոցում

Մի քամի անանուն ու անտուն:

ՈՒ վայում է քանդված մայթերին

Մի քամի, հին քամի իմաստուն,

Ու ցրում աստղային եթերում,

Սառցամած մառախուղը տրտում:

Ու սպասում, ու ստվերներ, լուսաբաց,

Արեգակն է գիշերը ջնջում,

Զարմացած ու նաև զարհուրած՝

Ամոքում ես փնջում ու ննջում:

Ես մի ամբողջ հավերժություն վերապրեցի վայրկյանը.
Ոչնչացումն էության եկավ դիմակով գիշերի,
Ապավինեցի ամենին, ինչ կեղծ էր, նյութական էր
Ու անտեսեցի մոլեգին ճիչն իմ մեռնող հուշերի:

Ես վերապրածս փոշիացրեցի հանուն ոչինչի.
Մի մեծ ոչինչ կար՝ թվում էր ամենն, ինչ որ ես ունեմ,
Ու հոգեվարքում դեռ արձագանքող իմ վերջին ճիչի
Խավարեց մռայլ ու մեռավ մի պահ իմ աշխարհն ամեն:

Վերածնունդս հրաշք չէր, բնավ, ես կյանք ունեի,
Մի կյանք դեռ չապրած, կյանք չվայելած ու չտառապած,
Բայց իմ մեջ ապրեց ու երկար ապրեց ոչինչն ամայի,
Ու այն դեռ երկար կլանեց կյանքում սիրո ամեն կայծ:

Հողաթափերս բացօթյա գիշերից հետո սառն են,
Վիրավորված են,
Առաջվա պես ինձ արդեն չեն ծառայում:
Չկա հավատարմությունն ու ջերմ գուրգուրանքը
Հոգնած ոտքերին,
Ավելի հաճախ են այժմ սայթաքում:
Անսովոր անշուք են հողաթափերս՝ ցրտից կուչ եկած,
Խղճում եմ նրանց,
Ու հերթական անգամ դեն չեմ նետում…

Ատելությունը գրեցին մեծատառով,

Իսկ մարդասերներին հայտարարեցին ազգի թշնամի,

Ստեղծեցին երկեր՝ չար ու անբարո,

Սանձարձակությանն ազատության դիմակ հագցրին:

Երազելը համարեցին թուլություն,

Իսկ հայհոյանքն ու կռմփամարտը զորության նշան,

Սպանեցին վերջին խոյանքը հոգու

Ու հորջորջեցին, թե թռիչք ունեն, թե հավերժացան:

Կախ ընկան ժամանակի բեղերից ու ետ պտտեցին

Մինչև որ ժամանակն իրեն թափ տվեց,

Ազատ անկումը մի պահ ազատություն կոչեցին,

Դահիճները մնացին առանց դիմակ ու կացին:

Ու մժեղներն ընկան…

… ու մժեղներն այդուհետ ապրում են ճահճում:

ՄԱԿԵՐԵՍ

“Imagination is more important than knowledge. For knowledge is limited to all we now know and understand, while imagination embraces the entire world, and all there ever will be to know and understand.

Ալբերտ Էյնշտեյն 

Եռաչափ տարածությու՞ն… զվարճալի է: իմ բացահայտած նորանոր չափումներն ինձ համար անհաշվելի մեծություն էին, ու ոչ թե նրա համար, որ ես դեռ չգիտեի դրանք անվանող թիվը կամ ի զորու չէի իմ գտած հերթական մեկը նախորդներին գումարել, այլ՝ իմ գտած չափումները հարափոխ էին: Եռաչափ տարածության նորմալ մարինների կողքին ես պարանորմալ սուբստանցիա էի, չկար ինձ համար նախատեսված տարածաժամանակային կետը՝ իմ ՏԵՂԸ: Ու քանի որ տեղս չէի գտնում, սկսեցի ձևափոխվել, խմորվել…

Հետո եկավ մի պահ, որ իմ աշխարհընկալումը հանկարծ դուրս եկավ ցանկացած չափումից, ապա տեղավորվեց մի հարթության մեջ ու, առօրեական լեզվով ասած, դարձավ տափակ: Աշխարհը թվաց իրական հեքիաթ իր տափակության մեջ, մակերեսային աշխարհընկալումը միանգամից ազատեց ավելորդ խոհերից, չարչրկված չափումներից ու փիլիսոփայություններից: Տափակությանս մեջ ես գտա մի միակ չափում՝ Հարթություն:

Ուղեղիցս զատ զգացմունքներս էլ սկսեցին տափակել ու տարածվել այդ հարթությամբ: Երբեմն ինչ-որ նավթոտ շերտ էր տարածվում հարթությանս վրա, արևի լույսի տակ այն թվում էր խայտաբղետ գունային գամմա՝ ասելիքով ու գեղեցկության պատրանքով: Բայց նա, ով ավելին ուներ, քան պարզապես եռաչափությունն էր, կհասկանար, որ այդ շերտն իրականում թունավորում է ինձ:

Հարթությունս մի սքանչելի հատկանիշ ուներ, որ ոչ միանգամից էի հայտնաբերել՝ ճկուն էր: Այն կարող էր ոլոր մոլոր անցնել այլ հարթությունների մեջ, կարող էր ցանկացած հարթության կողքին իր տեղը գտնել ու իրեն լավ զգալ, կարող էր անգամ տարածական մարմինների շարքում որպես մի աբստրակտ պատկեր ծավալի պատրանքով խցկվել ու սիրվել՝ իր նավթոտ մակերեսով ու իր մակերեսային <ես>-ով:
Հարթությունս սկսել էր ուրիշ հարթությունների ակտիվ հետաքրքրության առարկա դառնալ: Նրանք տարածվում էին իմ հարթությանը զուգահեռ, շարժվում իմ վեկտորին զուգահեռ, ապրում իմ կյանքին զուգահեռ ու չէին հասկանում, որ մեր հարթությունները երբեք չեն խաչվի այդ զուգահեռումներում՝ ես յուրովի տափակ էի, իրենք՝ պարզապես տապակ: Որոշ ալիքվող հարթություններ ճկվելու խղճուկ փորձեր էին անում, որ հարթությանս մոտ տեղ զբաղեցնեն, բայց իմ տափակությունն այլ ուղղությամբ էր ճկվում: Տարածական մարմիններն արդեն բացահայտել էին տափակությունն ու խուսափում էին իմ ճկուն հարթությունից: Նրանք սարսափի էին մատնվում իմ հարթությունից, ենթագիտակցական մակարդակով զգալով, որ այն մի ժամանակ իրենց չափումներից դուրս չափումեր է ճանաչել: Բոլոր առումներով, ես արդեն մերժված էի եռաչափ տարածության մարմինների կողմից: Նրանք ինձ մենակ թողեցին…
Հարթություններին ինքս մենակ թողեցի՝ ցավով հասկանալով, որ իմ ճկունությունն ինձ է դարձնում նրանց համար հետաքրքիր, բայց ոչ՝ հակառակը: Այն ճկունությունը, որ մի ժամանակ ինձ օգնում էր ճկվել ու մոտենալ ցանկացածի՝ անկախ այն կլիներ տարածական մարմին, թե հարթություն, այժմ ինձ օգնում էր ճկվել դեպի ազատ տարածություն, ուր մարմիններ չկային:
Ես աշխարհի բոլոր հարթություններից ամենամիայնակն էի:
Մենակությունն ինձ ստիպեց, որ փորձեմ վերագտնել ծավալը: Իմ խեղճ հարթությանը տրված չէր եռաչափ լինել, իմ ճկուն հարթությունը գալարումներում ցանկանում էր ստանալ տարածական պատկեր, ու հերթական անգամ հոգնած փռվում էր իր ողջ մակերեսով՝ ինքն իրենից հաղթված, հևասպառ, հուսահատ …
Իմ նորանոր չափումներում դեգերելով՝ ես մնում էի անտեսանելի եռաչափ տարածականների համար, տառապում էի, բայց չէի կարողանում հասնել նրանց, հասկացվել նրանց կողմից, համարվել մերոնքական նրանցականների մեջ: Ուժասպառ կրկին տարածվում էի մակերեսով ու կրկին տափակում, որ հանկարծ չվերացարկվեմ մի լրիվ ուրիշ իրականություն, որը խելագարություն էր վերանագրվում թե հարթությունների, թե եռաչափ տարածականների համար:
Ինձ տրորված էի զգում ու դա ցավեցնում էր: Իմ ներսում ծնվեց նյութականացված հոգևոր ցավը, ուղեղիս բջիջները սղոցվեցին մի հուսահատ աղաղակով ու այն պահին, երբ ուղեղս կարող էր ժայթքել բաց տիեզերքում սեփական ճնշումից պայթող մարմնի պես, ես հասա մի սահմանի, որ հարկավոր էր թաքցնել թե ինքս ինձանից, թե մնացած ամբողջ աշխարհից… Ես մի ակնթարթ միայն հասա անթույլտրելիին: Առաջին ռեկցիաս իմ ողջ հարթությամբ այդ ամենը սահմանազատելն էր եռաչափ աշխարհից: Ես դարձա մի թաղանթ աշխարհների միջև, մի յուրօրինակ կամուրջ, որով անցնելն անհնար էր: Ու այնտեղ ես հայտնաբերեցի այն, ինչ՝ ինձ հարկավոր էր: Ես գտա այն արտատարածական, վերժամանակյա արտահայտումը, որում նյութականացվեցի՝ ընդունելի թե հարթության, թե տարածության համար: Ես գտա իմ տեղը: Ես այն կոչեցի Մակերես: Տարածական մարմինները, հասնելով մակերեսիս, զգում էին, որ այն ծավալ է թաքցնում, սկսել էին ինձ հանդուրժել, հարթությունները մի պահ անակնկալի եկան՝ ինձ բախվելով ու տեսնելով, որ ճկվելու փոխարեն դիմակայում եմ, բայց իրենք էլ ինչ-որ կերպ համակերպվեցին իմ գոյության հետ:
Այդուհետ ինձ տրորելը վտանգավոր է դարձել, չես իմանա, թե ոտքդ, մակերեսիս դնելով, հարթության կհանդիպես, թե կսուզվես մի խորություն, որի դեմ Մարինյան իջվածքը ոչինչ է: Չէ որ ամեն բան աշխարհում, ի վերջո, հարաբերական է…

Ալ. Էյնշտեյնի հիշատակին

Հ.Գ. Էյնշտեյնն ինձ համար ֆիզիկայում Նյուտոնից հետո նույնն էր, ինչ գրականության մեջ մոդեռնիզմը ռեալիզմից հետո: Նրա տեսությունն ինձ տվեց մի ամբողջ տիեզերք՝ լի բացահայտումներով ու չարչրկված սահմաններից ազատ: Բայց հատկապես այս գործը ծնվեց ոչ թե նրա տեսության հիման վրա, այլ նրա կենսագրության որոշ դրվագների մասին տեղեկանալուց հետո:  Այն նվիրվում է Ալբերտ Էյնշտեյն մարդուն, ոչ՝ գիտնականին:

Անկեղծ.../ Frank...

Ցանկացավ անկեղծանալ ինքն իր հետ…

Ես բարի եմ…

Ես խիզախ եմ…

Ես խենթ եմ…

Մտքերը մրրկվեցին, բայց բոլոր մտքերից միայն մեկը ստացվեց անկեղծ՝ ես կեղծ եմ…

***

He wished to be frank with himself…

I’m kind…

I’m brave…

I’m crazy…

The thoughts stormed, but only one of them came to be frank: ‘I’m dissembler’…

ՎՏԱՆԳ/ DANGER

Ամեն անգամ իր փոքրիկ դստերը կախարդական շուկա ուղարկելիս՝ կախարդուհին հանձնարարում է. ՙԵրբեք չխոսես անծանոթների հետ՚:

       -  Ինչու՞, - մի օր հարցրեց երեխան:

      -   Որովհետև դա վտանգավոր է... նրանց համար,- պատասխանեց կախարդուհին:

Any time the charmer sends her little daughter to the magic market she orderes ‘Never speak with the strangers’.

‘Why?’ the child asked one day.

‘Because that’s dangerous... for them’ was the answer.

Խավար սենյակում նստած եմ մենակ

Եվ կա իմ հոգում թախիծ անհատակ:

Մարմրող մոմի փոքրիկ լեզվակը

Լուսավորում է իմ մութ սենյակը:

Թեթև թիթեռի անուրջը դառած`

Կանչում է լռին կրակը վառած.

Հրե ծաղիկի պատրանք է ծնվում

Թիթեռնիկ ոգին` այդ հրով այրվում:

Թռվռան թիթեռ, մութը ճեղքելով`

Թռչում ես թեթև դեպ հուրը սիրով,

Թռչում ապարդյուն. սառցե ապակին

Փակում է ուղին հրե ծաղիկի:

Կարող եմ բացել, փշրել ապակին,

Բայց սերը բոցե կայրի փոքրիկին,

Ո'չ, ես չեմ բացի պաղ պատուհանը,

Չի գտնի բոցում նա իր վախճանը:

Կրկին ու կրկին բախվում ապակուն

Թիթեռնիկն է իմ մնում աննկուն:

Սիրտս ճմլվում, ուզում եմ լացել

Տանջել չեմ ուզում, չեմ կարող բացել:

Եվ սարսափով եմ հանկարծ մտածում,

Որ թիթեռի պես ես եմ թևածում,

Ես նրա նման փնտրում եմ անվերջ

Մթում անսահման հուր ծաղիկ անշեջ:

Ես էլ հույսով լի առաջ եմ նետվում,

Անտեսանելի պատնեշի բախվում,

Կրկին ու կրկին բախվում ապակուն,

Փորձում եմ ոգին դարձնել աննկուն:

Հասնել եմ փորձում հրե ծաղիկին,

Երազն է գոցում պատնեշ ապակին,

Մաքառում եմ լուռ,մթնում,խենթանում,

Չգիտեմ ճամփաս ինձ ուր է տանում:

Եվ հուսակտուր իմ փերուն բարի

Խնդրում եմ` «փշրիր պատնեշը չարի,

Թույլ տուր ինձ հասնել հրե ծաղիկին,

Ապրել ու մեռնել նրա կրակում»:

Գերադասում եմ` ապրելով մեռնել,

Քան ամբողջ կյանքում իզուր տառապել:

Քան ամբողջ կյանքում պատնեշի առաջ

Լսել իմ հոգում միմիայն հառաչ:

«Բացի'ր այն, բացի՜ր». խնդրում եմ փերուն

«Բացի'ր այն, բացի՜ր». թիթեռն է խնդրում:

Ձեռքս, դողալով, ապակուն մեկնում՝

Ինձ անիծելով` այն բաց եմ անում:

Բաց է պատնեշը, իսկ աչքերս` փակ,

Եկել է վերջը, ի՛մ խեղճ թիթեռնիկ:

Զարկում է սիրտս թևով թիթեռի,

Կփրկեմ ես քեզ, ես քեզ չեմ վառի:

«Հանգցրո՛ւ բոցը». միտքն է իմ կանչում,

«Փրկի՜ր թիթեռին». հոգիս է գոչում,

Բայց թիթեռն ինքը թևերով իր կայծ

Իր երազանքն է հանգցնում հանկարծ:

Հետո շփոթվում` կրակն էլ չկար,

Շուրջս թռվռում,  լքում է ինձ հար:

Նա թռավ հեռու` ուրիշ մեկի մոտ,

Գուցե փնտրելու մի ուրիշ կարոտ:

Մարել է մոմը, նստած խավարում,

Անթարթ նայում եմ անորոշ հեռուն:

«Ե՞ս եմ թիթեռը». միտքն է իմ կանչում,

«Ե՛ս չեմ թիթեռը». հոգիս է գոչում:

Փերի կարեկից, պատնեշը փշրիր,

Հրե ծաղիկից ինձ հուր նվիրիր:

Փշրիր ապակին, թեկուզ այրվելով,

Հրե ծաղիկից լույս կառնեմ սիրով:

Լույս ու ջերմություն մարդկանց կտանեմ,

Ոչինչ, թող այրվեմ, բայց  ես դա կանեմ:

ԹԻԹԵՌ

                Ցուրտ սենյակում խավարի դեմ անզոր պայքարում է մոմի թրթռուն բոցի մի փոքրիկ լեզվակ: Անքուն թիթեռը թևերի անհանգիստ տրոփյունով բոցկլտացող կրակին է մոտենում: Կանչում է կրակը:

                Սառը ապակին խորտակում է հրե ծաղկի մասին թիթեռային երազանքները: Հուսահատ, խենթացած կրկին ու կրկին ապակուն է բախվում տարաբախտ թիթեռը: Անտեսանելի պատնեշն անխորտակ համառությամբ դիմակայում է նրան:

                Կարող եմ ձեռքի անփույթ շարժումով վերացնել պատնեշը, բացել պատուհանը: Այդժամ ներս կխուժի թիթեռն ու իր վախճանը կգտնի թրթռուն բոցում: Ո՛չ, ես չեմ բացի պատուհանը:

                Կրկին ու կրկին բախվում է թիթեռն ապակուն ու ճմլվում է սիրտս: Սարսափելի է գիտակցել, որ ես եմ այդ թիթեռը, որ ես էլ նման նրան հրե ծաղիկ եմ փնտրում ու զուր ջանքեր թափում անտեսանելի պատնեշների առաջ:

                Բացի՛ր, իմ բարի փերի պատուհանը: Թող այրվեմ, մոխրանամ. գերադասում եմ հասնել իմ հրե ծաղիկին ու մեռնել, քան ամբողջ կյանքում անտեսանելի պատնեշների բախվել ու տառապել:

                «Բացի՛ր, Բացի~ր». աղերսում եմ իմ փերուն:

                «Բացի՛ր, Բացի~ր». լսում եմ թիթեռի աղերսը:

                Դողացող ձեռքս հպում եմ պատուհանին, սահեցնում սառն ապակու վրայով: Ինքն ինձ անիծելով` բացում եմ պատուհանն ու փակում աչքերս, որ չտեսնեմ թիթեռի վախճանը:

                Լռությունը լցվում է անհանգիստ տրոփյունով: Սա իմ սի՞րտն է, թե թիթեռի թևերն են տրոփում իմ սրտի զարկով: Բացում եմ աչքերս ու կրակի շուրջ պտտվող թիթեռին տեսնում:

                «Հանգցրու՛ կրակը». հուշում է միտքը:

                «Փրկի՛ր թիթեռին». գոչում է հոգին:

                Թևերի անհանգիստ տրոփյունով թիթեռն ինքն է հանգցնում իր երազանքը, շփոթված թռվռում ու դուրս թռչում պատուհանից` այլ կրակներ փնտրելու:

                Շուրջս խավար է, անգամ աստղեր չկան, հեռու են, չեն երևում:

                Ե՞ս եմ այդ թիթեռը:

                Ե՛ս չեմ այդ թիթեռը:

                Բացի՛ր, ի՛մ փերի, պատուհանը և ես, թեկուզ այրվելով, հրե ծաղիկի լույսն ու ջերմությունը կտանեմ մարդկանց:

Պատիժ...

Երբ դժոխքն իր հրե երախը բացեց նրա առաջ, նա չարախնդաց: Ի՞նչ կարող էին անել այդ խղճուկ դևերն իր ներքին անպարփակ չարության ու կամքի ժեռ զորության դեմ: Նրանք դատապարտված էին պարտության: Երբ հերթական դևը հրով ու երկաթով փորձում էր բեկել նրա կամքը, նրան սեղմել տառապանքի աքցաններում, նա կամ լռում էր հաղթական, կամ քրքջում այնպիսի մի վայրի քրքիջով, որի կողքին դիվային քրքիջը պարզապես թոթովանք էր:

Դևերը թևաթափ ելան, բայց դեռ ունեին իրենց զինանոցում մեկին, մի զորեզ էություն, ում դեմ բոլորն են անզոր:

Նրանք դադարեցին տանջելու իրենց խղճուկ փորձերը, պարզապես փակեցին չարագործին մենակ իր խղճի հետ ու լուռ հեռացան:

Րոպեներ անց լսվեցին նրա աղեկտուր վայնասունները…